Zacznijmy może od tego, czym charakteryzuje się sztuka Młodej Polski oraz jaki kontekst historyczny towarzyszył jej twórcom?
Młoda Polska była to najbardziej oryginalna epoka artystyczna w całej historii kultury polskiej. Można powiedzieć, że po dziś dzień jest najbardziej popularną epoką estetyczną wśród Polaków. Kolejne dekady XX wieku nie przyniosły tak oryginalnych i popularnych twórców, jak epoka Młodej Polski, która rozpoczęła się około roku 1890 i trwała aż do zakończenia I Wojny Światowej, odzyskania przez Polskę niepodległości, czyli roku 1918 roku.
Epoka ta charakteryzowała się z jednej strony rolą sztuki w kultywowaniu polskiej tożsamości kulturowej, w czasie, gdy nasze państwo nie istniało od prawie 100 lat, gdyż w roku 1795 Polska zniknęła z mapy Europy na skutek progresywnych zaborów, dokonanych przez dzisiejszą Rosję, Austrii i Niemcy. Po prawie 100 latach, Polacy zrozumieli, że powstania militarne nie są sposobem na odzyskania niepodległości. Zrozumieli, że zabezpieczenie naszej tożsamości kulturowej jest możliwe jedynie poprzez sztukę.
W okresie Młodej Polski codzienne przedmioty użytkowe oraz całe projekty wnętrz, architektura budynków, stały się nośnikami wartości niepodległościowych i patriotycznych. Stały się sposobem zagrzewania Polaków do wiary w odzyskanie niepodległości.
Wraz z współkuratorami tej wystawy Andrzejem Szczerskim oraz Roisin Inglesby zwracamy uwagę na trzy bardzo ważne elementy sztuki Młodej Polski, które nie są zbyt często wspominane a stanowią jego kwintesencję. Jest to, po pierwsze, bezprecedensowy rozkwit sztuki stosownej i rzemiosł oraz integracja sztuk pięknych, czyli malarstwa i rzeźby ze sztukami dekoracyjnymi. Po drugie, jest to wyrównanie statusu tych wszystkich sztuk wizualnych. Przykładowo, bardzo skromna wycinanka z papieru, dekoracyjny fryz ścienny czy pięknie zdobione drzwi zyskały ten sam status co obraz sztalugowy. Trzecim, bardzo ważnym elementem charakteryzującym Młodą Polskę jest demokratyzacja piękna, czyli dążenie do tego, że każdy z nas zasługuje na życie w otoczeniu piękna, niezależnie od naszego statusu materialnego oraz pozycji społecznej.
Czym wyróżnia się wystawa Młoda Polska: Ruch Odrodzenia Sztuk i Rzemiosł, 1890-1918, którą będziemy mieli przyjemność oglądać tej jesieni w londyńskiej William Morris Gallery? Dlaczego warto się na nią wybrać?
Wystawa po raz pierwszy zaprezentuje ruch Młodej Polski publiczności w Wielkiej Brytanii, a także będzie pierwszą na świecie wystawą prezentującą Młodą Polskę jako część międzynarodowego Ruchu Arts & Crafts, czyli Ruchu Odrodzenia Sztuk i Rzemiosł. Wystawa prezentować będzie silne związki stylistyczne i filozoficzne z twórczością Williama Morrisa, Johna Ruskina i artystów z ich kręgu w Wielkiej Brytanii. Zaprezentujemy ponad 150 eksponatów w pięciu salach. Jest to ogromna przedsięwzięcie, porównywalne z wystawami monograficznymi w Tate Modern, Victoria and Albert Museum czy The National Gallery. Prezentowane na wystawie prace obejmować będą obrazy, ilustracje, hafty i kilimy, meble, witraże, architektoniczne modele i rysunki, snycerkę, ceramikę, a także wycinanki z papieru.
Od prawie 100 lat polscy historycy sztuki zajmujący się Młodą Polską kładli nacisk na dwa aspekty: malarstwo sztalugowe oraz na interpretowanie młodej polski jako odłamu europejskiej secesji. Wraz z współkuratorami wystawy ,,Young Poland: An Arts and Crafts Movement (1890 – 1918)” Andrzejem Szczerskim oraz Roisin Inglesby, po raz pierwszy na świecie, prezentujemy ruch Młodej Polski nie jako rodzaj secesji, gdyż to był jedynie styl. W secesji chodziło tylko o to, jak rzeczy wyglądają, o pewną estetykę. Sami twórcy Młodej Polski, jak Stanisław Wyspiański, odcinali się od secesji. Tymczasem w Młodej Polsce chodziło o etos niepodległościowy oraz znalezienie wizualnego języka, unikatowego dla polskiej sztuki. Języka, który byłby jednoczenie doceniony na arenie międzynarodowej.
Jako kuratorzy wystawy postulujemy o to, aby Młoda Polska nie była uznawana jedynie jako odłam secesji, ale cześć międzynarodowego Ruchu Arts & Crafts, który zrodził się w latach 80. XIX wieku w Wielkiej Brytanii za sprawą Williama Morrisa i John Ruskina. Ruch ten był pewnym etosem, czyli zbiorem wartości moralnych. Chodziło w nim o demokratyzację piękna, rękodzieło, pracę twórczą, a nie jedynie o efekt końcowy. Jego celem było także zrównanie wszystkich gałęzi sztuki.
W samej Polsce nigdy nie było wystawy przekrojowej o Młodej Polsce, która ukazywałaby wszystkie aspekty sztuk dekoracyjnych i architektury. Nasza wystawa ukazuje wszystkie aspekty wzornictwa przemysłowego, sztuk dekoracyjnych, rzemiosł i architektury Młodej Polski. Jesteśmy z tego bardzo dumni.
JEŚLI CHCECIE DOWIEDZIEĆ SIĘ WIĘCEJ O WYSTAWIE YOUNG POLAND: AN ARTS AND CRAFTS MOVEMENT (1890 – 1918) POLECAMY OBEJRZEĆ TEN MATERIAŁ:
Z pracami, których artystów londyńska widownia będzie miała możliwość zapoznać się podczas tej wystawy?
Z jednej strony zaprezentujemy prace najbardziej znanych artystów Młodej Polski, takich jak Stanisław Wyspiański czy Stanisław Witkiewicz. Z drugiej strony przedstawimy artystów, którzy są równie wyjątkowi i oryginalni, ale zostali przeoczeni przez historię sztuki. Przed londyńską publicznością odkryjemy m.in. postać Karola Kłosowskiego, wybitnego malarza, rzemieślnika i projektanta.
Na wystawie będzie można również podziwiać obrazy i ilustracje Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, które do tej pory były zapomniane i przyćmione przez jej dorobek literacki. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska pochodziła ze słynnej rodzinny Kossaków, jak się okazuje ona także odziedziczyła po swoich przodkach talent malarski.
Prezentujemy także po raz pierwszy unikatowe zabawki choinkowe z Kręgów Warsztatów Krakowskich, oparte na projektach Zdzisława Gedliczki oraz Wojciecha Jastrzębowskiego, pieczołowicie zrekonstruowane przez artystkę i projektantkę Dr Annę Myczkowską-Szczerską. Te innowacyjnie zaprojektowane zabawki nigdy do tej pory nie były pokazywane na wystawach nawet w Polsce a nie tylko świetnie pokazują idee demokratyzacji piękna ale także są jednym z nielicznych zachowanych przykładów ozdób choinkowych Arts & Crafts.
Jakie podobieństwa dostrzegasz pomiędzy Stanisławem Wyspiańskim a Williamem Morrisem?
W naszej książce ,,Young Poland: The Polish Arts and Crafts Movement, 1890-1918”, proponujemy postulat, iż Stanisław Wyspiański jest polskim odpowiednikiem Williama Morrisa. Miałam przyjemność napisać na ten temat cały rozdział. W taki też sposób prezentujemy go na wystawie. W moim odczuciu bardzo wiele łączy te dwie postaci, można powiedzieć, że wszystko co robili miało charakter reformatorski, chodziło im o zrewolucjonizowanie wszystkiego czym się zajmowali. Obaj byli wybitnymi projektantami wnętrz mieszkaniowych oraz wnętrz użyteczności publicznej, m.in. kościołów. Można powiedzieć, że byli ludźmi renesansu pod względem ilości rzemiosł, którymi się zajmowali: projektowali witraże, meble, tekstylia. Obaj byli literatami, poetami, malarzami. W historii zapisali się jako pionierzy ruchu konserwacji zabytków. Obaj byli tytanami pracy, nie istniało dla nich coś takiego jak relaks. Mieli ogromna atencję do detalu kontrolowali każdy najmniejszy element projektu. Zarówno Wyspiański, jak i Morris wierzyli, że wszystkie sztuki są równe i że wszystkie maja charakter dekoracyjny. Dla obu mężczyzn głównym źródłem inspiracji była natura i historia. Byli zafascynowani motywami kwiatowymi, powtarzającymi się wzorami z ich motywem. Obaj byli reformatorami sztuki pięknej książki.
Co łączy ruch Młodej Polski ze stylem zakopiańskim?
Ruch Młodej Polski dał początek stylowi zakopiańskiemu w architekturze i dekoracji wnętrz, opartemu na lokalnych tradycjach budowlanych, snycerskich i hafciarskich z Tatr. Twórcą i głównym propagatorem stylu był Stanisław Witkiewicz. Przykłady jego twórczości, które zostaną zaprezentowane na wystawie to projekt Willi Koliba (1892) oraz model architektoniczny najsłynniejszej budowli w tym stylu, Domu pod Jedlami (1899), wykonany na Wystawę Wszechświatową w Paryżu w 1900 roku, w celu promocji stylu zakopiańskiego za granicą.
Styl Zakopiański to był jednym z najbardziej kluczowych elementów Młodej Polski, która jak wiadomo zrodziła się w najbardziej liberalnym zaborze, czyli austriackim, tzw. Galicji. Młoda Polska rozkwitła w dwóch lokalizacjach, w Krakowie - dawnej stolicy Polski, miejscu gdzie byli koronowani i chowali Polscy królowie, gdzie w Katedrze Wawelskiej byli chowani najwybitniejsi przedstawiciele kultury polskiej – poeci i artyści. Podczas zaborów zamek Wawelski stał się, metaforą bijącego serca Polaków. W tym samym momencie drugim bijącym sercem Polaków stały się Tatry, a konkretnie obszar Podhala i wioska Zakopane.
Dlaczego Tatry?
Przede wszystkim z powodu naturalnego piękna tamtejszej przyrody. Po drugie Tatry były bardzo dzikiem terenem, dlatego zaborca austriacki nie był w stanie kontrolować i w pełni zarządzać tym terenem. Po trzecie ludność lokalna Tatr, czyli Górale, którzy nigdy nie byli częścią systemu feudalnego, nigdy do nikogo nie należeli, byli wolni. Stali się symbolem siły i charakteru, odwagi i wolności. Dzięki Stanisławowi Witkiewiczowi kultura materialna Górali, ich chaty, jak i rzemiosło, a mieli bardzo dobrze rozwiniętą snycerkę, haft czy tkactwo, została uznana za symboliczny skarbiec pradawnych motywów, ornamentalnych, typowo polskich.
Witkiewicz tworzył styl zakopiański na podstawie kultury materialnej Górali. Był jednym z kluczowych aspektów Młodej Polski. To co jest niesamowite, jeśli chodzi o styl zakopiański, to to, że Witkiewicz nie pracował sam. Dzięki swojej charyzmie i wizji, potrafił zaangażować lokalnych twórców podhalańskich, rzemieślników pośród Górali, aby tworzyć wspólnie. Zainspirował całe pokolenie profesjonalnych architektów. Styl zakopiański był bardzo kolaboracyjny, obejmował wszystko, od architektury budynków, prywatnych domów, budynków użyteczności publicznej, jak np. gmach Muzeum Tatrzańskie Główne, kościoły czy kaplice. Całe wystroje wnętrz, od zasłon, po serwisy do kawy - wszystko było w stylu zakopiańskim.
Chociaż styl ten rozwinął się zanim Witkiewicz poznał dorobek Johna Ruskina i Williama Morrisa, stwierdził on później, że jego twórczość nieświadomie spełniła założenia tych brytyjskich reformatorów, ponieważ zaadaptował kanon prostych pasterzy, jako szczyt wysmakowania dla najwyższych grup społecznych.
Wystawie towarzyszy również premiera książki ,,Young Poland: The Polish Arts and Crafts Movement, 1890-1918”. Proszę powiedzieć nieco o tej publikacji?
Jest to pierwsza książka na świecie, która oferuje przekrojowy wstęp do epoki Młodej Polski pod względem wszystkich gałęzi sztuki; rzemiosła artystycznego, sztuk dekoracyjnych, architektury i sztuk pięknych. Pokazuje ona ruch Młodej Polski jako odłam międzynarodowego Ruch Odnowy Sztuk i Rzemiosł, czyli Ruchu Arts and Crafts. Z jednej strony chodziło nam o jak największą przystępność, żeby ta książka nie była jedynie dla specjalistów i historyków, ale żeby był dla każdego. Tworząc ją chcieliśmy, aby dawała ludziom wielką radość, pod kątem przekazywanej wiedzy, jak i szaty graficznej. Zależało nam jednocześnie, aby książka prezentowała pionierskie badania naukowe, była ważną publikacją naukową, pod względem świeżości przekazywanych treści. Postawiliśmy na format albumowy, książka zawiera ponad 250 ilustracji kolorowych. Tworząc ją, mieliśmy założenie, że odbiorca, który nawet nie przeczyta treści, będzie w stanie zaznajomić się z unikalnym duchem Młodej Polski. Mieliśmy wielkie szczęście, gdyż współdyrektorem artystycznym publikacji została czołowa Polska graficzka i projektantka dr Anna Myczkowska-Szczerska, która jest profesorem na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Pomogła nam ona w stworzeniu pięknej książki na miarę artystów Młodej Polski. Gdyby Stanisław Wyspiański spoglądał na nas z góry, to mam nadzieję, że przyklasnąłby, jeśli chodzi o szatę graficzną. Publikacja została wydana przez Lund Humphries, czołowego wydawcę specjalizującego się w tematyce sztuki i designu. Gorąco ją polecam!
WYSTAWA:
Young Poland: An Arts and Crafts Movement (1890 – 1918) / Młoda Polska: Ruch Odrodzenia Sztuk i Rzemiosł, 1890-1918
od 9.10.2021 do 30.01.2022, William Morris Gallery, Lloyd Park, Forest Rd, London, E17 4PPx. Wstęp nieodpłatny.
Napisz komentarz
Komentarze