Dzieła Jana Matejki po raz pierwszy trafią do tak prestiżowej brytyjskiej galerii. Skąd pomysł na to wydarzenie?
Na wystawę musieliśmy długo czekać. Początkowo miała być prezentowana od końca lipca do połowy listopada 2020 roku, ale z powodu pandemii przełożyliśmy ją na wiosnę obecnego roku. W związku z kolejnym lockdownem zapowiadany termin otwarcia (25 marca) również nie mógł być dotrzymany. Dzięki znoszeniu restrykcji oraz wznowieniu działalności przez muzea i galerie sztuki, wystawa w końcu ujrzy światło dzienne. W National Gallery od dawna angażujemy się w przedstawianie artystów, którzy byli pomijani w przeszłości i powinni być lepiej znani brytyjskiej publiczności. Na przykład w ostatnich latach na wystawach przyglądano się australijskim impresjonistom, nigdy wcześniej niepokazywanym w Galerii, Hiszpanowi Joaquinowi Sorolli, którego nie widziano w Londynie od 1908 roku oraz norweskiemu malarzowi krajobrazu Pederowi Balke, którego dopiero niedawno odkryto. Już pobieżne wprowadzenie do sztuki polskiej ujawnia, że Jan Matejko jest kluczową postacią XIX wieku, niezwykle pomysłowym mistrzem malarstwa historycznego i nauczycielem wielu następnych po nim polskich artystów. Wydawało się ważne, aby rozpocząć z nim jakiekolwiek badanie polskiej sztuki współczesnej i przedstawić go naszej publiczności jednym z jego najbardziej intrygujących obrazów, odnosząc się z wielkim stylem i przekonaniem do kluczowych zagadnień polskiej historii.
National Gallery jest najważniejszą galerią malarstwa w Wielkiej Brytanii i jednym z najczęściej odwiedzanych muzeów na świecie. Ta wystawa to wielki ukłon w stronę Polski.
Epos Jana Matejki „Astronom Kopernik”, łączy w sobie dwie najsłynniejsze postacie Polski. Dzięki wypożyczeniu z krakowskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego jednego z najstarszych w Europie dzieł powstałych w XIV wieku, po raz pierwszy wystawiamy obraz polskiego artysty. Mimo że Matejko jest w dużej mierze nieznany poza ojczyzną, uważany jest za narodowego malarza polskiego. Jego ogromne obrazy przedstawiające kultowe wydarzenia z polskiej historii są nieodłączną częścią tożsamości narodowej Polski. W naszej ocenie obraz ten upamiętnia jedno z najważniejszych nazwisk w historii nauki, polskiego matematyka i astronoma Mikołaja Kopernika. Znany ze swojej teorii opublikowanej w 1543 roku, według której układ słoneczny ze słońcem znajdują się w centrum, a wszystkie planety, łącznie z Ziemią, krążą wokół niego. Będziemy również wyświetlać kopię „De revolutionibus orbium coelestium” Kopernika z 1543 roku. Publikacja ta była punktem zwrotnym w ludzkim rozumieniu naszego miejsca we wszechświecie. To rzadka okazja, aby zobaczyć jedno z najbardziej lubianych dzieł sztuki w Polsce. Mamy nadzieję, że liczna polska społeczność w Wielkiej Brytanii odwiedzi galerię, aby obejrzeć wystawę, a w szczególności, że przyprowadzą dzieci, aby przedstawić im dwóch prawdziwych polskich bohaterów, Kopernika i Matejkę. Smutne jest jednak to, że poza Polską Matejko pozostaje mało znany i największy wpływ na wystawę może mieć to, że niepolska publiczność pozna niezwykłą postać, którą odtąd będzie mogła zapamiętać, myśląc o XIX-wiecznym malarstwie w kontekście międzynarodowym.
Brytyjskie media zapowiadające wydarzenie określają Matejkę jako „supergwiazdę”, a aktor Mark Brown dodaje, że obraz „Kopernik Astronom, czyli rozmowa z Bogiem” rzadko opuszcza Kraków, a więc jego obecność w Londynie to nie lada gratka dla Brytyjczyków.
O ile mi wiadomo Kopernik opuścił Kraków tylko raz w całej swojej historii, kiedy pod koniec lat 70. XIX wieku został wysłany do Wiednia w celu pokazania na Wystawie Powszechnej. Jest to więc wprowadzenie obrazu do Wielkiej Brytanii i ponowne wprowadzenie na światową scenę po około 140 latach. Cieszę się, że wiadomość wychodzi na jaw, że jest to rzeczywiście rzadka i ekscytująca uczta. W tym miejscu przypomnę historię dzieła, która jest bardzo znacząca. Pochodzący z 1873 roku obraz o rozmiarach 225 cm na 315 cm, który Matejko namalował, aby uczcić 400. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, na co dzień znajduje się w auli Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Matejko jest czczony przez Polaków za swoje ogromne, tętniące życiem, drobiazgowo szczegółowe opisy kluczowych momentów w historii narodu. Dzieło to celebruje osiągnięcia polskiego astronoma Kopernika (1473–1543), pierwszego człowieka od czasów starożytnych Greków, który zdał sobie sprawę, że to Słońce, a nie Ziemia, znajduje się w centrum naszego układu planetarnego i że kręcimy się wokół niego. Zamiast przedstawiać Kopernika w momencie odkrycia heliocentryzmu – na obrazie widać już mapę nieba u jego boku – Matejko zdecydował się namalować go na dachu swojego rodzinnego Fromborka, omawiającego sprawę z Bogiem. W przeciwieństwie do Galileusza, około 73 lat później, który doszedł do podobnych wniosków, ale który zraził do siebie Kościół katolicki, Kopernik nigdy nie został ekskomunikowany za kwestionowanie tradycyjnej wiary.
Ten genialny w pracy obraz zyskał niemal natychmiastową sławę, kiedy po raz pierwszy został wystawiony w Krakowie. Krążył w tysiącach reprodukcji, a następnie został zakupiony w ramach subskrypcji Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1873 roku. W tym czasie Polska była jeszcze podzielona i szalała debata na temat narodowości Kopernika, w której zarówno Niemcy, jak i Polska uważali dzieło za swoje. Ten obraz, pokazujący jak klęczy onieśmielony na tle rozgwieżdżonego niebia na dachu wieży we Fromborku, w pobliżu katedry miejskiej, gdzie służył jako kanonik, wyraźnie pozycjonuje Kopernika jako Polaka, tym samym uderzając w polską ludność w poszukiwaniu narodowych figurantów. Praca stała się zarówno symbolem polskiej tożsamości kulturowej, jak i nośnikiem polskiego nacjonalizmu. Matejko widział swoją rolę nie tylko w zapisywaniu wielkich wydarzeń z polskiej historii, ale także w wyrażaniu ich głębokiego wewnętrznego znaczenia dla Polaków. Stoi na końcu długiej tradycji malarstwa historycznego i, w miarę jak świat ponownie odkrywa, był jednym z jego najbardziej pomysłowych i prowokacyjnych przedstawicieli.
Oprócz obrazu Matejki „Kopernik Astronom, czyli rozmowa z Bogiem”, na wystawie nie zabraknie innych dzieł. Jakich dokładnie?
Częścią wystawy będą także pochodzący z 1543 roku egzemplarz najważniejszego dzieła Kopernika „De revolutionibus orbium coelestium", który na co dzień znajduje się w Narodowym Muzeum Morskim w Greenwich w Londynie, instrumenty astronomiczne ze zbiorów Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a także autoportret Matejki i studium „Kopernik. Rozmowy z Bogiem" z Muzeum Narodowego w Krakowie.
Znajdująca się przy Trafalgar Square The National Gallery jest najważniejszą w Wielkiej Brytanii galerią malarstwa i jednym z najliczniej odwiedzanych muzeów na świecie. W jej zbiorach znajduje się ok. 2300 obrazów, głównie malarzy zachodnioeuropejskich, od połowy XIII wieku do roku 1900. Artyści, których dzieła są tam wystawione, to m.in. Leonardo da Vinci, Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh, Tycjan, Sandro Botticelli, Jan van Eyck, Claude Monet, Diego Velazquez, Pierre-Auguste Renoir.
Napisz komentarz
Komentarze